ОНэн түрүүн мэдээсэл, hонин олондо дуулгаха гэhэн шухала ажалтайбди. Yнгэрhэн сагаа hанажа, нэгэ багахан дурсалга дурадхаха хүсэлтэйб.
Би хожомхон 40 гаратайдаа одоол шэлэhэн мэргэжэлээрээ «Толон» hониной фото-сурбалжалагшаар ажаллажа эхилээ hэнби. Ага-Хангил нютагай урдын багша Абарзади Батоевич Дагбаевай «энэ ажалда наhанайнгаа амаралтада гаратараа хүдэлхэ хаш даа» гэжэ хэлэһыень мартадаггүйб. Бүри 6 наhатайдаа hургуулиин хүүгэдые дахажа, колхозой хү-дөөгэй бууса ошоод, хониной шэбхэ малталсахадаа, Абарзади багшые түрүүшынхеэ хараа hэнби. Эсэгын дайнда эрэлхэгээр хабаадаhан багша түүхын хэдэн статья «Толон» газетэдэ толилуулhан.
Минии «Толондо» ерэхэдэ, жэшээ абамаар, баян хэлэтэй, дүршэл ехэтэй сэтгүүлшэд Арсалан Жамбалон, Борис Рабдано, Цырендондок Гонгоров, Батор Шагдаров, Дарма Дондоков, Цыжидма Базарон ба бэшэн хүдэлжэ байгаа. Тэрэ үедэ Эрхүү, Улаан-Yдэ хотонуудта дээдэ hургуулиин буряад хэлэнэй таhаг түгэсхэhэн хэдэн залуу мэргэжэлтэд ажалда орожо, аха захатан үнэн зүрхэнhөө хүхилдөө бэлэй.
Би фотоаппарат үргэлөөд ябахадаа, хүндэтэ ветеранууд ямарханаар хүнүүдтэй хөөрэл-дэнэб, өөртөө яагаад хэрэгтэй материал абанаб, газетын захил яажа эмхидхэнэб гэхэ мэтые харааб. Тэрэнь мүнөө толилолго бэшэхэдэмни, хүн зондо захил хүүлэхэдэмни, hайн нүлөө үзүүлдэг.
1990 гаран онуудта фото-плёнко, саарhан, проявитель г.м. хомор байгаа. Фото-сурбалжалагша Балданов Жамбал аха түрүүшээр заабари хэлэжэ, химикат үгэжэ туhалhан. Сагай hайжархада, Агын тойрогто олон шэнэ барилганууд ашаглалгада тушаагдажа, энэ ехэ хэрэгтэ хубитаяа оруулһан хүнүүдые буулгажа, газетын нюурта бэшэжэ, түүхын хуудаһанда үлөөхэ гэжэ оролдообди.
Нэгэ иимэ ушар дурдаhуу. Россиин правительствын түрүүлэгшые, гэшүүдые буулгахаяа Шэтэ хото ошобобди. Шуран, бэрхэ фото-сурбалжалагша Сергей Доржиев намhаа hураггүй урид конференц-танхим руу ябашаба. Харин минии түмэр шалгадаг түхеэрэлтэ доогуур гараха гэхэдэмнил, абяан гарана: бүхы юумэеэ гарганаб, хажуу тээшэнь табинаб, гайханаб. Тиигэжэ байтарни, тэндэ шалгадаг хүн миhэд гээд, намайе танхим руу табяа hэн. Һүүлдэ мэдэхэдээ, гуталдаа тахатай ябаhанаа мартажархиhан байгааб. Танхим соо олон оператор, фото-сурбалжалагшад үймэлдэн түлхисэлдэжэ байгаа. Талаан болоходоо, Москваhаа ерэhэн түб телевидениин үндэр хүбүүдэй хажууда зогсоод, ядамаргүй буулгааб. Тэдэнэй камеранууд толгойhоомни hураггүй дээгүүр штатив дээрэ табяатай байгаа hэн. Фото-сурбалжалагша бэеэр шанга, шадалтай байха гэhэн эрилтэтэй. Иимэ ушарта буулгаха точко, ракурс шухала байдаг.
Хаанашье ябахадаа, Ага нютагаараа омогорхожо ябадагбди. Алиш талаhаа бэлигтэй, урлалда улигтай, ажалша бэрхэ зотойбди. Шэнэхээн, Монголой, Буряад ороной, Эрхүүгэй можын ба Үбэр Байгалай хизаарай тойрогhоо гадуур нютагуудаар хурдан авто-унаагаар hаадгүй ябажа, тэндэхи угсаатамнай хэр зэргэ малаа ажаллана гээшэб, ёhо заншал, үндэhэн хэлэеэ мэдэнэ гү гэжэ олон хүнтэй уулзаа hэмди. Дашбалбар hомоной 90 жэлэй ойн бая-рай hайндэртэ анхан Агаһаа Монгол ошоһон зоной Агын дасанаа, Алхана уула, Онон хатан эжыгээ аба эжыгээ hанан hанан дурдажа байхадань, эльгээ хүмэрихөөр байгаа. 10-аад наhатай шодоог хүбүүдэй утын урилдаанда оройлжо, хэдэн сая түхэригэй ехэ шан абаад, морёороо стадионhоо гарахадаа, эжэлүүдгүй хүлэгөө магтажа, соло зэдэлүүлэн ошоходонь, морин эрдэни тэдэнэй сэдьхэлдэ гэhэн hайхан мэдэрэл түрөө hэн. Иигэжэ хори буряадайнгаа уг гарбал, түүхэ домог, ёhо заншал, ульгам хэлэ түүрээжэ байhан хүнүүдые «Толонойнгоо» нюурта гаргаха золтой байһандаа урмашан ябаа бэлэйбди.
