Монгол туургатан малаа алдахаһаа болгоомжолжо, мал бүхэнөө тамгалдаг байһан.  

   Тиихэдээ түмэр халаагаад, тэмдэг табидаг һэн. Зарим айл хэр угһаа дамжан ерэһэн тамгатай байдаг. Буряад зон тамга дарахадаа, ламаар үзэл үзүүлдэг байгаа. Таарахагүй тамга табяа һаа, мал үсөөрхэ, үлзы бэлэгтэй тамгатай байбал, адуу мал үдэхэ гэһэн удхатай.
   1. Зэндэмэни тамга. Хэшэг буян ерэхэ гэһэн удхатай. 2. Үлзы зангяа. Үлзы хотог оршохо. 3. Саран тамга. Огторгойн һара мэтэ һаруул тунгалаг. 4. Хас тамга. Наранай, огторгойн галай бэлэг ба бэеэ хамгаалха һүлдэ тэмдэг. 5. Cуурга тамга. Суурга мэтэ бата бэхи байхын тэмдэг. 6. Загаһан тамга. Ута наһатай, удаан жаргалтай ябахын тэмдэг. 7. Тоор тамга. Жэмэс эдеэн дэлгэрхэ гэһэн удхатай. 8. Түүлхэ тамга. Тэргын түүлхэ мэтэ бата бэхи байхын тэмдэг.

   Аха хүнүүдһээ дуулаһанаа бэшэхэдэ, зондо туһатай байха гэжэ һанагдана.

Агын тойрогто хонин ажал хүгжөөхэ гэhэн программа абтанхай. Нэн түрүүн малда ябаһан наһатайшуулай hанамжа шагнахаар байна. Сагаан-Шулуутай нютагhаа гарбалтай ара талын ажалай ветеран Дулмажаб Далаеваһаа зүбшэл заабаринуудые һураабди. Сагаалганаар 90 наhаяа угтаhан Дулмажаб эгэшэ эли тодо харюу үгөө бэлэй.

 

Жалсан Лубсандашиевай фото.

   Содбо Ешисамбуевай нангин эхэ байгаали ном соо аса туруутай амитадай нэрэнүүдэй оршуулга үгтэнхэй. 

   

Хандагай – лось, сохатый
Энгин хандагай – лосиха
Тураг – изюбр
Һогоон – изюбриха
Буга – самец изюбра
Зоргол – телёнок
Оро – олень
Гүрөөһэн – косуля
Улаанадай – самка косули
Инзаган – козлёнок (детёныш дикой козы)
Хабарга, хүдэрэ – кабарга
Бодон – самец, кабан, вепрь
Мэгжэ – кабаниха
Торой – поросёнок
Зээрэн – дзерен

С.Ешисамбуевай
«Нангин эхэ байгаали» номһоо.

Урданай буряад зон сагай уларил, илангаяа тэнгэриин байдал хёрхоор адагладаг байгаа.

- Наранай орохо үедэ доронь бишыханшье үүлэн байгаа hаа, али наранай гарахада, үүлэнэй халхалаа hаань, үдэр хагсуу болодог.
- Олон үдэр үүлэнүүдэй дээшээ гонзойгоод байгаа hаань, шуургалдаг.
- Наранай орохо үедэ тэнгэриин хаяа улайгаад, гаража байhан үүлэндэ бүглүүлбэл, бороо, саhан орохо.
- Наран улайран ороболнь, сэлмэг үдэр болохо.
- Хэрбээ үдэшэлэн тэнгэриин хаяада дээдэ захань тэгшэ аад, хүндэлэн үүлэнэй байгаа hаань, сэлмэхэ.

«Лодон багшын дэбтэрhээ» абтаба.